κεφάλαιο 4. περιεχόμενο και μορφή
Την άποψη αυτή την ανέπτυξε η σχολαστική και η φιλοσοφία του Θωμά του Ακινάτη, η οποία προβάλλει την ιδέα μιας μεταφυσικής κοσμικής τάξης. Κάθε ον, πίστευε ο Ακινάτης, ενεργεί για χάρη ενός μεταφυσικού τελικού σκοπού. Η τάξη - ποικιλία ταξινομημένη κατά τρόπο ενοποιημένο - προϋποθέτει τελολογία, η ιδέα της τάξης είναι τελολογική αρχή. Όλα τα όντα τείνουν προς το τελικό τους σκοπό, όλα τα όντα βρίσκονται σε μιά διάταξη μεταξύ τους γιατί τα έπλασε ο Θεός. Όλα τα όντα, εκτός του Θεού, είναι ατελή και όλα τα όντα έχουν μέσα τους μια επιθυμία τελειότητας. Αυτή η τελειότητα έχει δοθεί στα πράγματα αυτού του κόσμου ως εγγενής δυνητικότητας να τείνει να δρα, ώστε να φτάσει την τελειότητα. Η πράξη κάθε υλικού όλου είναι μορφή: είναι η αρχή (principle) της πράξης. Κάθε δραστηριότητα συντελείται μέσω της μορφής και κάθε δραστηριότητα τείνει να τελειοποιήσει τη φύση του ενεργούντος. Κάθε πλάσμα, μέσα στη διάταξη των πραγμάτων, φτάνει τον ανώτατο βαθμό τελειότητας του με δράση που ταιριάζει στην φύση του. Το ποιητικό αίτιο είναι ταυτόσημο με το τελικό αίτιο, η μορφή τείνει προς σκοπό, είναι τελολογία, είναι η αρχική πηγή της τελειότητας. Έτσι η μορφή ταυτίζεται με την ουσία των πραγμάτων και η ύλη περιορίζεται σε δευτερεύουσα, μη ουσιαστική θέση.
σύντομο βιογραφικό συγγραφέα:
Ο Έρνστ Φίσερ κατάγεται από παλιά αυστριακή οικογένεια στρατιωτικών. Γεννήθηκε το 1899. Σπούδασε στο Γκράτς. Φοιτητής, εργαζόταν σε εργοστάσιο ως ανειδίκευτος εργάτης. Πήρε μέρος στις εργατικές ενώσεις. Αργότερα, εργάστηκε δημοσιογράφος σε μια σοσιαλδημοκρατική επαρχιακή εφημερίδα και το 1927 πήγε συντάκτης στο "Εφημερίδα των συντακτών" στη Βιέννη, όπου έμεινε ως το 1934, ύστερα από την εξέγερση του Φεβρουαρίου, έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αυστρίας. Στη διάρκεια του δευτέρου παγκόσμιου πολέμου ήτανε ραδιοσχολιαστής στη Μόσχα και το 1945 έγινε υπουργός παιδείας στην προσωρινή κυβέρνηση της Αυστρίας, όπου έμεινε ως το Νοέμβρη του 1945. "Νέα Αυστρία", ελεγχόμενη από τρία πολιτικά κόμματα του καιρού εκείνου, της οποίας υπήρξε αρχισυντάκτης ως το 1959. Από τότε περιορίστηκε στον λογοτεχνικό τομέα. Έγραψε συλλογές ποιημάτων, θεατρικά έργα, αισθητικές μελέτες και λογοτεχνικές κριτικές.
Η αλληλενέργεια περιεχομένου και μορφής είναι ζωτικό πρόβλημα στην τέχνη, και όχι μόνο στην τέχνη. Από τον καιρό του Αριστοτέλη, που πρώτος έθεσε το πρόβλημα, και του οποίου η απάντηση ήταν τόσο εσφαλμένη όσο ήταν λαμπρή, πολλοί φιλόσοφοι και φιλόσοφοι - καλλιτέχνες θεώρησαν τη μορφή, το ουσιαστικό, το ανώτερο, το πνευματικό συστατικό μέρος της τέχνης και το περιεχόμενο το θεώρησαν δευτερεύον, ατελές συστατικό, ανεπαρκώς εξαγνισμένο ώστε να φτάνει την πλήρη πραγματικότητα. Η καθαρή μορφή, φρονούν αυτοί οι στοχαστές, είναι η πεμπτουσία της πραγματικότητας, κάθε ύλη ωθείται από μια επιμονή να αυτοδιαλυθεί σε μορφή στον ανώτατο δυνατό βαθμό, να γίνει μορφή, να πετύχει τελειότητα μορφής και ύλης, και όσο περισσότερο υπερισχύει η μορφή - όσο λιγότερο επιβαρύνεται από ύλη - τόσο μεγαλύτερη είναι η τελειότητα που έχει επιτευχθεί. Έτσι τα μαθηματικά είναι η πιό τέλεια από τις επιστήμες και η μουσική, υποστηρίζουν, η πιό τέλεια από τις τέχνες, γιατί και στα δυο η μορφή έχει γίνει το περιεχόμενο του εαυτού της. Τη μορφή τη βλέπουνε μάλλον σαν την "ιδέα" του Πλάτωνα, σαν κάτι αρχικό, στο οποίο η ύλη πασχίζει να απορροφηθεί - μια πνευματική αρχή τάξης που νομοθετεί την ύλη. Η άποψη αυτή αντανακλά την πείρα του πρωτόγονου αγγειοπλάστη: "πρώτα έφτιαξα μια φόρμα και ύστερα έχυσα την άμορφη μάζα στην έτοιμη φόρμα".
Την άποψη αυτή την ανέπτυξε η σχολαστική και η φιλοσοφία του Θωμά του Ακινάτη, η οποία προβάλλει την ιδέα μιας μεταφυσικής κοσμικής τάξης. Κάθε ον, πίστευε ο Ακινάτης, ενεργεί για χάρη ενός μεταφυσικού τελικού σκοπού. Η τάξη - ποικιλία ταξινομημένη κατά τρόπο ενοποιημένο - προϋποθέτει τελολογία, η ιδέα της τάξης είναι τελολογική αρχή. Όλα τα όντα τείνουν προς το τελικό τους σκοπό, όλα τα όντα βρίσκονται σε μιά διάταξη μεταξύ τους γιατί τα έπλασε ο Θεός. Όλα τα όντα, εκτός του Θεού, είναι ατελή και όλα τα όντα έχουν μέσα τους μια επιθυμία τελειότητας. Αυτή η τελειότητα έχει δοθεί στα πράγματα αυτού του κόσμου ως εγγενής δυνητικότητας να τείνει να δρα, ώστε να φτάσει την τελειότητα. Η πράξη κάθε υλικού όλου είναι μορφή: είναι η αρχή (principle) της πράξης. Κάθε δραστηριότητα συντελείται μέσω της μορφής και κάθε δραστηριότητα τείνει να τελειοποιήσει τη φύση του ενεργούντος. Κάθε πλάσμα, μέσα στη διάταξη των πραγμάτων, φτάνει τον ανώτατο βαθμό τελειότητας του με δράση που ταιριάζει στην φύση του. Το ποιητικό αίτιο είναι ταυτόσημο με το τελικό αίτιο, η μορφή τείνει προς σκοπό, είναι τελολογία, είναι η αρχική πηγή της τελειότητας. Έτσι η μορφή ταυτίζεται με την ουσία των πραγμάτων και η ύλη περιορίζεται σε δευτερεύουσα, μη ουσιαστική θέση.
Πολλοί θεωρητικοί της τέχνης του όψιμου αστικού κόσμου αντλούν την εμπιστοσύνη και τη δικαίωσή τους από τέτοιες θεωρίες, που εξακολουθούν να επηρεάζουν κατά ποικίλους τρόπους την τέχνη, τις επιστήμες και τη φιλοσοφία των ημερών μας. Αν η μορφή είναι ο νομοθέτης όλης της φύσης, τότε ασφαλώς πρέπει να είναι το αποφασιστικό στοιχείο στην τέχνη, και το περιεχόμενο το μη ουσιαστικό και κατώτερο. Και έτσι, πριν να εξετάσουμε το πρόβλημα της μορφής και του περιεχόμενου στην τέχνη, είμαστε υποχρεωμένοι να κοιτάξουμε με την ίδια την φύση και να αναρωτηθούμε τι ακριβώς σημαίνει να μιλούμε για τη "μορφή" των φυσικών οργανισμών και αν είναι αλήθεια πως κάθε ύλη τείνει προς την τελική της μορφή.
απόσπασμα από το βιβλίο του Έρνστ Φίσερ " Η αναγκαιότητα της τέχνης", δημοσιεύτηκε το 1963. Μετάφραση Φούλας Χατζιδάκη.
σύντομο βιογραφικό συγγραφέα:
Ο Έρνστ Φίσερ κατάγεται από παλιά αυστριακή οικογένεια στρατιωτικών. Γεννήθηκε το 1899. Σπούδασε στο Γκράτς. Φοιτητής, εργαζόταν σε εργοστάσιο ως ανειδίκευτος εργάτης. Πήρε μέρος στις εργατικές ενώσεις. Αργότερα, εργάστηκε δημοσιογράφος σε μια σοσιαλδημοκρατική επαρχιακή εφημερίδα και το 1927 πήγε συντάκτης στο "Εφημερίδα των συντακτών" στη Βιέννη, όπου έμεινε ως το 1934, ύστερα από την εξέγερση του Φεβρουαρίου, έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αυστρίας. Στη διάρκεια του δευτέρου παγκόσμιου πολέμου ήτανε ραδιοσχολιαστής στη Μόσχα και το 1945 έγινε υπουργός παιδείας στην προσωρινή κυβέρνηση της Αυστρίας, όπου έμεινε ως το Νοέμβρη του 1945. "Νέα Αυστρία", ελεγχόμενη από τρία πολιτικά κόμματα του καιρού εκείνου, της οποίας υπήρξε αρχισυντάκτης ως το 1959. Από τότε περιορίστηκε στον λογοτεχνικό τομέα. Έγραψε συλλογές ποιημάτων, θεατρικά έργα, αισθητικές μελέτες και λογοτεχνικές κριτικές. 
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου